Symposium - Kenniscentrum Verlaat Verdriet

Zaterdag 8 november 2025. MFC De Roef, Harderwijk.

Hulpverlening en ervaring ontmoeten elkaar bij Symposium Teruggaan om verder te kunnen

Op 8 november kwamen rond de 50 hulpverleners samen in Harderwijk om meer te leren over Verlaat Verdriet: het levenslange effect van de vroege dood van een ouder, en alles wat daarbij komt kijken. Het was een dag vol ervaringsverhalen, maar ook vol herkenning. Want al snel nam de dag na rondvraag van dagvoorzitter Maria de Greef een onverwachte wending: veel van de aanwezige hulpverleners zijn ook zelf ervaringsdeskundige. Lees een verslag van een bijzonder symposium waar kennis en ervaring op een bijzondere manier samenkwamen.

Centraal tijdens het symposium staan de verhalen van ervaringsdeskundigen, in al hun verschillende verschijningsvormen. Ook lanceren we vandaag de heruitgave van het boek ‘Teruggaan om verder te kunnen’ en de splinternieuwe uitgave ‘Handreikingen voor hulpverleners’ door Titia Liese. Alle deelnemers krijgen een exemplaar van beide. Dagvoorzitter Maria de Greef (rouwtherapeut en auteur) opent de dag en weet meteen een welkome en open sfeer te creëren. We trappen af met twee ervaringsverhalen van twee Verlaat Verdriet-ers, waarvan één rechtstreeks uit Spanje.

Camino

De eerste spreker van de dag spreekt tot ons vanuit Santiago de Compostella. Ronald is de technisch beheerder van de website van het Kenniscentrum Verlaat Verdriet. In een filmpje dat hij opnam toen hij bijna het eindpunt van zijn pelgrimstocht had bereikt vertelt hij hoe het voor hem was om de steen voor zijn ouders, die hij beide op jonge leeftijd bij een dramatisch ongeluk verloor, achter te laten op de hoogste berg van de Camino. ‘Het urenlang in mijn eentje lopen heeft niet al mijn vragen beantwoord, maar de vragen zijn er niet meer.’ zegt hij erover.

Normale jeugd

De tweede spreker, Els van de Pavert, is iemand die ogenschijnlijk haar leven perfect op orde had: goede opleiding, goede baan, fijne relatie en leuke kinderen. Tot ze terechtkwam in wat eerst een burn-out leek, maar Verlaat Verdriet bleek te zijn, het gevolg van het overlijden van haar moeder toen ze 2 jaar oud was. Een treffend voorbeeld dat ze noemt uit haar kindertijd: een klasgenoot met gescheiden ouders, dat was pas erg, vond ze. Een patroon dat veel Verlaat Verdriet-ers zullen herkennen; het bagatelliseren, het idee dat je een normale jeugd hebt gehad en dat er met jou niets mis is, ‘het gaat toch goed’ met je. Tot het niet meer goed ging. Na een zoektocht kwam ze terecht bij Titia Liese, grondlegger van het Kenniscentrum Verlaat Verdriet, en kon ze zich uiteindelijk meer verbinden met haar moeder, onder andere door het maken van een herinneringsboek aan haar.

Tamar van der Steen: 1000 antennes

Cabaret over jong ouderverlies: dat het kan bewijst Tamar van der Steen met haar act ‘Herleef’: een one-womanshow over de gevolgen dan de zelfdoding van haar vader toen Tamar drie jaar was. Het is een aangrijpend stuk, maar ook met humor, over hoe ze als meisje moest zien te overleven en hoe het haar leven heeft gevormd. Hoe ze als kleuter in de trein een mevrouw aansprak met: ‘mijn papa is dood, maar het geeft niet ik heb alweer een nieuwe!’ En over hoe ze ontelbaar antennes ontwikkelde, om kampioen te worden in het afstemmen op haar omgeving om precies te kunnen aanvoelen hoe ze het beste iedereen tevreden kan stellen. En niemand tot last zal zijn. Met een clownsneus laat ze zien hoe ‘leuk’ ze is geworden: als ze haar mama maar vrolijk kan maken zal ze niet haar moeder óók verliezen. Hoe zij eveneens vond dat ze een heel normale jeugd heeft gehad: bij haar opleiding moesten haar studiegenoten in therapie, maar zíj had dat niet nodig (vond ze zelf). En hoe uiteindelijk de deurbel gaat: er staat een rouwproces voor de deur. En die deurbel gaat niet één keer, maar heel vaak in de jaren die volgen. Ook als ze denkt: nu ben ik er wel. Pas als ze na veel getouwtrek de moed vindt om het driejarige meisje dat ze was te omhelzen, te troosten, verandert er iets. ‘Wat ben ik blij dat ik bij elke deurbel de deur heb opengedaan’. Ze heeft zichzelf teruggevonden en durft te vertrouwen op haar eigen stem. Haar leven staat niet meer in het teken van overleven, maar het was hard werken. Zelf zegt ze erover: ‘ik heb nu geen 1000 antennes meer, maar er zijn er nog wel een paar over hoor.’

Twee petten

Aan de aanwezige hulpverleners stelt Maria de vraag: welke kenmerkende patronen kun je herkennen in de voorstelling van Tamar? Het publiek is geraakt door de voorstelling van Tamar, waarop Maria een belangrijke vraag stelt: wie van jullie zit hier niet alleen als hulpverlener, maar ook als ervaringsdeskundige? Het merendeel van de handen gaan omhoog. Het was iets waar de organisatie niet direct rekening mee had gehouden: hulpverleners die het thema vanuit zichzelf al kennen. Het geeft een extra laag aan deze bijzondere dag: naast reacties als hulpverlener, komen er uit de zaal ook veel reacties van herkenning.

Innerlijke eenzaamheid

Gelukkig weet Maria hier goed op in te spelen, en misschien maakt dit het juist ook wel makkelijker om haar vraag naar de kenmerkende patronen in Tamars act te beantwoorden. Een greep uit de antwoorden die werden gegeven, angst om ook de andere ouder te verliezen, schaamte, altijd alert zijn, geen zelfvertrouwen, innerlijke eenzaamheid. Titia kent de patronen als geen ander: ‘bijna iedere deelnemer uit mijn workshops over jong ouderverlies schrijft ze op, ik kom ze altijd weer tegen’ zegt ze. ‘De innerlijke eenzaamheid is denk ik een van de grootste: het verlies is deel geworden van je identiteit. Mensen denken soms: ik moet nog ‘even’ rouwen om mijn ouder, en dan ben ik er klaar mee. Het werkt niet zo. Rouwen is slechts een onderdeel van het proces, maar het echte proces is erachter komen wie je bent door al die patronen. Je hebt geleerd je aan te passen aan de situatie waarin je beland bent, maar wie ben jij echt, zonder overlevingsstrategie?’

Collateral beauty

Een van de dingen die je kunt doen is je verbinden met de ouder die heeft geleefd. Veel Verlaat Verdriet-ers zien zichzelf als het kind van een dode ouder. Maar die ouder heeft ook geleefd, is iemand geweest. Door op zoek te gaan naar wie dat was, bijvoorbeeld door het maken van een herinneringsboek, en door te praten met mensen die hem of haar gekend hebben kun je die ‘levende’ ouder beter leren kennen. Dat kan je enorm helpen in je proces. We zien vandaag talloze voorbeelden van Verlaat Verdriet-ers die het proces zijn aangegaan, waarbij het tot allerlei mooie creatieve uitingen heeft geleid. ‘Collateral beauty’ noemt iemand uit de zaal het: schoonheid uit schade. Tamar zegt erover: ‘hoe zwaar mijn proces ook was, ik had het niet willen missen. Alleen door het proces aan te gaan ben ik gekomen waar ik nu ben.’

Kauwgomballen

Na dit intensieve ochtendprogramma zijn de meeste mensen wel toe aan een broodje. In de lunchpauze kunnen de deelnemers onder andere genieten van de wonderschone fototentoonstelling van fotograaf Alex Witteveen, die hij maakte over zijn verlate rouwproces. Of een ‘kauwgombal’ pakken uit de automaat van Bastiaan van den Berg. Deze kauwgomballen bevatten geen kauwgom, maar wel iets anders om figuurlijk op te kauwen. Het zijn ‘dooddoeners’ uitspraken die Verlaat Verdriet-ers vaak horen, maar dat zijn misvattingen. Zoals: ‘hoe kun je iemand missen die je niet gekend hebt’. Samen met het jasje van zijn vader waren de kauwgomballen onderdeel van een tentoonstelling die Bastiaan maakte over het verlies van zijn vader, die overleed toen hij acht was. Deze tentoonstelling was afgelopen zomer te zien in Deventer.

Het jasje van papa

Na de pauze licht Bastiaan zijn proces en zijn tentoonstelling toe. Hoe het leren jasje van zijn vader als een rode draad door zijn leven, en zijn proces heen is gegaan. Hoe het leer zacht en ruw is geworden, aan elkaar is genaaid met grote steken en met hier en daar een litteken. Hoe hij zich met het jasje fysiek dichterbij zijn vader voelt. Hoe de jas van zijn vader een manier werd om hem opnieuw te vinden, en het voor zijn eigen kinderen ook weer het ‘jasje van papa’ is geworden. En hoe ook hij dacht wel klaar te zijn met rouwen, maar hoe bij hem de deurbel toch ook weer ging. Het wordt keer op keer duidelijk: Verlaat Verdriet is geen lineair proces, maar het keert terug, verdiept zich, maar kan ook lichter worden, andere vormen aannemen, maar ook schoonheid brengen.

Deelsessies

Na een gevoelig lied van de Limburgse zanger en praktijkondersteuner Jos Hol is het tijd om naar de deelsessies te gaan. In deze sessies delen Verlaat Verdriet-ers hun ervaring met hulpverlening en kunnen deelnemers hun alle vragen stellen rondom Verlaat Verdriet. We zijn Albert, Babette, Erica, Mariëlle en Els heel dankbaar dat zij zo open en oprecht een inkijkje wilden geven in hun ervaringen, elk met hun eigen indrukwekkende verhaal.
Na afloop worden alle vrijwilligers bedankt met een prachtige bel van keramiek, handgemaakt door Stephanie Braggaar, symbool voor onze boodschap van de dag om de kennis over Verlaat Verdriet verder te verspreiden.

Terugblik

In een korte wrap-up haalt Maria de inzichten uit de deelsessies: Verlaat Verdriet is vaak onzichtbaar, maar moet een stuk zichtbaarder worden gemaakt. Een stap hierin is meer brede kennis over dit onderwerp, en die is hopelijk vandaag gemaakt. Als kind hoor je niet te leven in de schaduw van de dood. Elke VerlaatVerdriet-er verdient het volop te mogen leven, net als iedereen. Door te delen, woorden te geven aan processen waar je als kind geen woorden voor had en verhalen te vertellen. Veel Verlaat Verdriet-ers hebben zich aangewend alles alleen te doen. Maar erkenning, begeleiding en ruimte in zon proces is belangrijk. Meer kennis over dit proces is daarbij essentieel. Langzaam komt die er, er komen steeds meer verhalen, films, boeken en Verlaat Verdriet-ers die op allerlei manieren hun stem durven laten horen en ook het aantal hulpverleners die het de aandacht geven die het verdient, groeit gestaag. We zijn er nog niet, maar vandaag was een belangrijke stap. Dat er nog meer mogen volgen!